Dzierżoniów

Kościół parafialny p.w. św. Jerzego

Pierwotny kościół, którego proboszcz był wymieniany w dokumentach w 1258 r został wzniesiony w 1 poł. XIII w., w formie trzynawowej hali murowanej z kamienia. Pozostały z niej fragmenty murów i fasada zachodnia z elementami kolumnowego portalu. Kościół w stylu gotyckim wznoszono etapami przez cały XIV i XV w. Obecnie jest to dość nieforemna trzynawowa bazylika z nie wydzielonym prezbiterium zakończonym wielobocznie, przekrytym wspólnie z nawą sklepieniem sieciowym z zakrystią od południa. Narożnik pólnocno - zachodni zajmuje potężna czworoboczna wieża zwieńczona hełmem z 1588 r. Od północy przylega neoklasycystyczna kaplica z 1810 r projektu Ferdinanda Langhansa Młodszego. Wejście do kościoła zdobią trzy portale: północny pochodzący z 1558, zachodni ostrołukowy gotycki z XV w., i południowy z 1611. We wnętrzu zachował się drewniany ołtarz główny z 1615, ambona z 1609 i w części zachodniej drewniane empory ozdobione ornamentalną polichromią pędzla Paula Jucha z 1586 r. W wnętrzu kościoła znajduje się 6 barokowych ołtarzy bocznych i późnogotycki fresk Madonny z Dzieciątkiem z przełomu XV i XVI wieku.

Opis w opracowaniu Hansa Lutscha

• Epitaph für den Meurer Melchior Friedrich und seine Hausfrau. Grundform von einfachem Aufbau aus Sandstein; gefertigt 1589.
• Grabsteine: 1) Bruchstück von zwei Grabsteinen, einer mit Majuskeln, einer mit Minuskeln - sehr undeutlich, im Westjoche. 2) Grabstein mit dem Flachbilde des Verstorbenen, des Patriziers Caspar Redler + 1614; zu Häupten eine Kartuschentafel mit Inschrift.
• ** Epitaph aus Holz, für Franciscus Titschart von der Bielau zur Peilaw + 1563, seine Hausfrau + 1585 und darnach Christoph Titschart, Bürger und Schneider zu Reichenbach + 1611, der dies Denkmal setzen ließ. Grundform von reichem Aufbau in Spätrenaissanceformen mit tüchtigem figürlichen Schmuck; etwa 2 m hoch. Im Mittelfeld kniet das Ehepaar unter dem Kreuz des Erlösers.

Rozmieszczenie epitafiów i płyt nagrobnych w kościele oraz wokół niego

• Zdjęcie pochodzi z książki Ewy Chabros i Marcina Siehankiewicza pt. Kościół i parafia św. Jerzego w Dzierżoniowie - Dzierżoniów 2009 - Foto: Jacek Kobryń

Epitafium Melchiora i Rosiny Friedrich

• Zdjęcie pochodzi z książki Ewy Chabros i Marcina Siehankiewicza pt. Kościół i parafia św. Jerzego w Dzierżoniowie - Dzierżoniów 2009 - Foto: Jacek Kobryń

Epitafium Melchiora i Rosiny Friedrich znajduje się na filarze w nawie południowej kościoła. Wykonane zostało w piaskowcu w stylu renesansu północnego. Podzielone jest gzymsem na dwie płyty inskrypcyjne zdobione po boku dekorowanymi spływami wolutowymi. W zwieńczeniu znajduje się pełnoplastyczna postać Chrystusa Zmartwychwstałego. Tekst górnej płyciny to parafraza fragmentu z księgi Hioba. Hiob jest symbolem człowieka doświadczonego przez los, ale mimo to trwającego w wierze. Przywołanie Hioba należy więc uznać za wyznanie ze strony zmarłych. Natomiast dolna płyta inskrypcyjna dotyczy osób zmarłych. Fragmenty z Pisma Świętego napisano humanistyczną antykwą, a te dotyczące fundatorów gotyckim krojem pisma. Ciekawe jest jednak to, że nikt nie zatroszczył się o umieszczenie daty zgonów obu osób, choć pozostawiono na nie miejsca. Świadczy to o tym, że epitafium wykonane zostało jeszcze za życia fundatorów. W dolnej części epitafium znajduje się gmerk przedstawiający strzałę i odwróconą literę „Z” oraz datę 1589, jest to zapewne data wykonania płyty.

Epitafium Caspara Rädlera

• Zdjęcia pochodzą z książki Ewy Chabros i Marcina Siehankiewicza pt. Kościół i parafia św. Jerzego w Dzierżoniowie - Dzierżoniów 2009 - Foto: Jacek Kobryń

Epitafium Caspara Rädlera z 1614 r. wykonano z piaskowca, a umieszczone jest przy wyjściu południowym. Jest to typ przyściennej płyty nagrobnej z postacią stojącą. Płaskorzeźbiona płyta piaskowcowa wykonana jest w stylu późnorenesansowym. Nad płytą znajduje się osobna tablica inskrypcyjna z ozdobną ramą. Całopostaciowa płaskorzeźbiona figura zmarłego przedstawiona jest w ówczesnym ubiorze. Widzimy bogatego mieszczanina w drogim stroju, w płaszczu podbitym futrem, z rękawiczkami w dłoni. Rzeczywiście Kacper Rädler był dzierżoniowskim burmistrzem, to jego żona ufundowała ambonę, więc i jego nagrobek naprzeciw niej nie dziwi. Przedstawiony jest w pozie dostojnej, hieratycznej. Dumny jest ze swego stanu, a realistycznie odzwierciedlone oblicze pozostawione jest ku jego chwale i ku pamięci potomnych. W ten sposób zmarły prezentuje się Bogu i ludziom. To typowy przykład pomnika sepulkralnego, który miał legitymować status społeczny zmarłego.

Epitafium rodziny Schwartz

• Zdjęcie pochodzi z książki Ewy Chabros i Marcina Siehankiewicza pt. Kościół i parafia św. Jerzego w Dzierżoniowie - Dzierżoniów 2009 - Foto: Jacek Kobryń

Epitafium rodziny Schwartz umieszczono na tym samym filarze południowej nawy, na którym znajduje się epitafium Friedrichów. To manierystyczne epitafium wykonane zostało w piaskowcu. Jest to epitafium ufundowane przez Hansa Schwartza dla siebie i swojej rodziny. Centrum kompozycji przedstawia scenę Ukrzyżowania, które symbolizuje oddanie się Bogu przez zmarłych. Po bokach krzyża stoi Matka Boska oraz św. Jan Ewangelista. W tle znajduje się panorama Jerozolimy, często mylnie uważana za Świdnicę. Tę płaskorzeźbioną część obejmują dwa żłobkowane pilastry ze zdobionymi ornamentem okuciowym cokołami i kapitelami dźwigającymi profilowany gzyms. Pod opisaną sceną umieszczono niejako predellę z przedstawieniem postaci z rodziny fundatora – sześciorga mężczyzn, kobiet i dzieci. W ten sposób wyraźnie wyodrębniono rzeczywistość klęczących fundatorów od rzeczywistości sceny religijnej. Ważny jest stosunek wielkości figur do przedmiotu adoracji – Ukrzyżowanie jest dominującym i centralnym punktem kompozycji, a adorujący ją są znacznie mniejsi. Poniżej pod gzymsem znajduje się płyta z inskrypcją ujęta w profilowane wolutowe konsole zdobione kaboszonami, natomiast w zwieńczeniu epitafium druga płyta inskrypcyjna. Boki całości zdobią fantazyjne uszaki. Warto zaznaczyć, że również i w tym epitafium nie ma wykutej daty śmierci, ale wśród inskrypcji odnajdujemy dwie daty: 1616 i 1624.

Płyta nagrobna Ursuli von Seidlitz

• Zdjęcie pochodzi z książki Ewy Chabros i Marcina Siehankiewicza pt. Kościół i parafia św. Jerzego w Dzierżoniowie - Dzierżoniów 2009 - Foto: Jacek Kobryń

Ursula von Seidlitz, 1609 r., płyta nagrobna z piaskowca, zmarła 15 sierpnia 1609 r. Przedstawia starszą kobietę w długiej sukni i pelerynie ze złożonymi rękami trzymającymi modlitewnik. Dookoła płaskorzeźby znajduje się 8 tarcz herbowych, co świadczy o szlacheckim pochodzeniu zmarłej:

• Mesenau – na tarczy litera „S”, w klejnocie dwie łopaty.
• Nimptsch – na dwudzielnym polu w tarczy w górnej części znajduje się pół jednorożec, w dolnym rybi ogon. W klejnocie znajduje się pół jednorożec.
• Mechwald – na tarczy jeleń w skoku. W klejnocie znajduje się pół jeleń.
• Schweinichen – na tarczy jak i w klejnocie znajduje się dzik.
• Reibnitz – tarcza podzielona na pięć pól w pas. W klejnocie dwie trąby.
• Reichau – na tarczy orzeł bez ogona, a w klejnocie dwie trąby z proporcami.
• Gregersdorf – na tarczy znajduje się baran w skoku, w klejnocie trzy strusie pióra.
• NN – na tarczy znajduje się krzyż łaciński, a w klejnocie dwie róże.

Płyta nagrobna Anny von Zedlitz

ANNO 1599 AM TAGE GALII ST. MIRSEBAE GEBOREN MIT NAMEN ANNA MARIA VON ZEDLITZ UND KAMMERSWALDA DIE ZEIT ZU REICHENBACH DER FURSTENTHUM DER SCHWEIDNITZ . . . . WERBE STALTEN KRAIS HABRISTEN EIN TOCHTERLEIN HAT GELEBET Z TAGE DESSEN SEELE GOTT GENEDIG SEY.

Anna von Zedlitz, 1599 r., płyta nagrobna z piaskowca. Przedstawia dziewczynkę, która była wnuczką Urszuli von Seydlitz, w długiej sukience i z kwiatami w złożonych rękach. W inskrypcji jest napis, że w 1599 roku urodziła się dziewczynka o imieniu Anna, która przeżyła 2 dni i dla jej duszy niech Bóg będzie łaskawy.
W czterech narożach znajdują się tarcze herbowe:
ze strony ojca:

• Zedlitz – na tarczy trzy klamry w kształcie trójkąta, a w klejnocie rozłożone orle skrzydła.
• Schweinichen – na tarczy i w klejnocie znajduje się wspięty dzik.

• Seidlitz – na tarczy znajdują się trzy ryby w pas, a w klejnocie rogi tura i dwa proporce.
• Mesenau – na tarczy litera „S”, w klejnocie dwie łopaty.

Płyta nagrobna Franza Seydel

Franz Seidel, 1816 r., płyta nagrobna wykonana w marmurze, umieszczona przy wejściu do zakrystii. Seidel był przez 14 lat proboszczem w kościele. Był członkiem zakonu rycerskiego Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą od świętego Macieja we Wrocławiu. Po sekularyzacji zakonu pozostał kapłanem diecezjalnym. Przed śmiercią dokonał fundacji na rzecz szkoły w wysokości 600 talarów pruskich.

Płyta nagrobna Pitera i Margarethy Jenych

Piter i Margaretha Jenych, 1623 r., barokowa płyta nagrobna, z szarego piaskowca, motywy małżowinowe oraz ozdobny styl pisma.

Płyta nagrobna Melchiora von Gelhorn

• Zdjęcie pochodzi z książki Ewy Chabros i Marcina Siehankiewicza pt. Kościół i parafia św. Jerzego w Dzierżoniowie - Dzierżoniów 2009 - Foto: Jacek Kobryń

ANNO 1625 dem 15 Iuny umb 5 Oct. halben ohs vor . . . tage, Ist Gott Sehliglich vor schieden der Edle Ehren und wolb. Herr Melchior v. Gelhorn und Christelwitz Ligt Alhir begraben Semerß Anerß 58 Jahr 10 wochen, dem gost genade.

"W dobrych zawodach wystąpiłem, bieg ukończyłem, wiarę ustrzegłem. Na ostatek odłożono dla mnie wieniec sprawiedliwości, który mi w owym dniu odda Pan, sprawiedliwy Sędzia, a nie tylko mnie, ale i wszystkim, którzy umiłowali pojawienie się Jego". (2 Tym, 4, 7-8)

Melchior von Gelhorn, 1625 r., płyta nagrobna późnomanierystyczna, w żółtym piaskowcu. Płyta inskrypcyjna z cytatem z drugiego listu św. Pawła Apostoła do Tymoteusza. Na czterech narożnikach widnieją tarcze herbowe. W lewym górnym rogu znajduje się herb rodu von Gelhorn (róg myśliwski na tarczy, w klejnocie trzy pióra oraz róg). U góry i na dole ornament małżowinowo-roślinny na groszkowanym tle. Obramienie płyty stanowi treść inskrypcji dotycząca osoby zmarłej.

Nagrobek nieznanej osoby

• Zdjęcie pochodzi z książki Ewy Chabros i Marcina Siehankiewicza pt. Kościół i parafia św. Jerzego w Dzierżoniowie - Dzierżoniów 2009 - Foto: Jacek Kobryń

NN, nagrobek z 1669 roku, wykonany w czerwonym piaskowcu. Inskrypcja na owalnej płycie w ramie z perełkowaniem zatarta, pod tablicą dwie woluty akantowe flankujące przedstawienie Baranka. Nad płytą inskrypcyjną płaskorzeźbiony kielich flankowany palmetami. Wyżej półkolisty gierowany gzyms, nad nim dwa putta podtrzymujące tondo ujęte w wieniec laurowy z zatartą inskrypcją. Zwieńczenie zniszczone.

Płyta nagrobna Walentina Kumer

Walentin Kumer, 1609 r., oraz jego zmarła 15 lutego 1600 roku córka Dorothea, mająca w dniu śmierci 2 lata, 28 tygodni i 4 dni. Renesansowa płyta nagrobna z szarego piaskowca. Na brzegach płyty inskrypcyjnej motywy plecionkowe.

Płyta nagrobna Paula i Barbary Berschdorff

Paul i Barbara Berschdorff, 1614 r., płyta nagrobna manierystyczna z piaskowca. 15 sierpnia 1599 roku w wieku 73 lat zmarł Paul Berschdorff, natomiast jego żona Barbara zmarła w wieku 66 lat 24 listopada 1588 roku. W dolnej części nagrobka znajduje się gmerk oraz data 1614. W obramieniu całej płyty inskrypcyjnej znajdują się dekoracyjne ornamenty małżowinowe.

Płyta nagrobna Leonarda i Eufemii Reichwitz

Leonard i Eufemia Reichwitz, płyta nagrobna manierystyczna w piaskowcu. W płycie znajdują się dwie płyciny z inskrypcjami obramione motywami małżowinowymi, rozdzielone centralną płaskorzeźbioną tarczą herbową w kształcie łezki. Jest ono podzielone na dwie części przez tarczę herbową.

Płyta nagrobna Caspara Jungnitz

Caspar Jungnitz, 1807 r., płyta nagrobna wykonana w marmurze. Był on tutejszym wikariuszem, który urodził się w 1777 r. Płytę ufundowała młodzież, którą uczył.

Płyta nagrobna Jacoba Friedricha

Jakob Friedrich, 1799 r., płyta poświęcona tutejszemu wikariuszowi, który był nauczycielem, ufundowana przez młodzież katolicką i ewangelicką. Friedrich urodził się w 1767 r.

Płyta nagrobna rodziny Scholtze

Marmurowa płyta z końca XVIII w. upamiętniająca członków rodziny Scholtze. Na płycie wymienieni są: Beata Heinrietta Friederika Scholtzin, Jeremias Scholtze oraz Maria Elisabethe Scholtzin.

Płyta nagrobna rodziny Scholtze

Marmurowa płyta z końca XVIII w. upamiętniająca członków rodziny Scholtze. Na płycie wymienieni są: Willhelm Jeremias Christian Scholtze, Jeremias Scholtze oraz Maria Elisabett Scholtzin z d. Siegerlin.

Płyta nagrobna Eufemii Rädler

Eufemia Rädler, 1595 r., płyta nagrobna piaskowcowa synowej wspomnianego burmistrza. Wśród tekstu inskrypcji znajduje się cytat z Księgi Psalmów: „Jak łania pragnie wody ze strumieni, tak dusza moja pragnie Ciebie Boże” ( Ps. 42,2).

Płyta nagrobna Antona Josepha Grünwald

Anton Joseph Grünwald, 1815 r., płyta w szarym marmurze. Był on pruskim policmajstrem, który służył w szwadronie obrony krajowej w powiecie dzierżoniowskim. Zginął za ojczyznę 30 sierpnia 1815 r.

Płyty nagrobne Johanna Gotfrieda Seyler i Anny Kunegundy Seyler

Johann Gotfried Seyler i Anna Kunegunda Seyler, dwie płyty nagrobne inskrypcyjne wykonane w szarym piaskowcu, należące do dzierżoniowskiego aptekarza i jego żony, pochodzącej ze Świdnicy. Johann urodził się 19 III 1724 r. Jego ojcem był Christian Seyler. Ożenił się z Anną Kunegundą 16 II 1757 r., zmarł 28 IV 1785 r. Anna Kunegunda z domu Pentschin urodziła się w Świdnicy 6 VI 1715 r. Jej ojcem był kupiec Johann Christoph Jentsch, a matką Anna Rosina z domu Reichelt. Zmarła bezdzietnie w 1787 r. Naroża obu płyt zdobią liście akantu.

Płyta nagrobna Adalberta Sadiel i jego żony Theresii Lustig

Płyty nagrobne Johanna Otto i jego żony Johanny Florentyny

Johan Michael Benedict Otto i jego żona Johanna Florentyna z domu Winke, dwie płyty nagrobne inskrypcyjne w czarnym marmurze. On był dzierżoniowskim kupcem, urodził się 29 września 1723 r., a zmarł 7 marca 1795 r. Ona zaś urodziła się w Pieszycach 23 października 1726 r., zmarła w Dzierżoniowie 5 maja 1784 r.

Płyta nagrobna Johanny Charlotty i Daniela Rineker

Płyta nagrobna rodziny Wrich

Płyta nagrobna rodziny Wrich. Upamiętnia ona Christopha Wrich - aptekarza, l. 47; Barbarę z d. Flindlir, l. 71 oraz ich syna Constantina, l.4.

Epitafium Titschardów

• Zdjęcie pochodzi z książki Ewy Chabros i Marcina Siehankiewicza pt. Kościół i parafia św. Jerzego w Dzierżoniowie - Dzierżoniów 2009 - Foto: Jacek Kobryń

W dzierżoniowskim kościele istniało także drewniane manierystyczne epitafium Titschardów z końca XVI w., najwspanialszy w kościele zabytek sztuki sepulkralnej. Niestety obecnie jest ono bardzo zniszczone, a jego fragmenty są rozproszone.

• Opisy epitafiów oraz płyt nagrobnych pochodzą z książki Ewy Chabros i Marcina Siehankiewicza pt. Kościół i parafia św. Jerzego w Dzierżoniowie z moimi drobnymi uzupełnianiami.